Hromosomopatije obuhvataju numeričke i strukturne poremećaje hromozoma, koji su često udruženi sa kongenitalnim abnormalnostima i intelektualnim poteškoćama, pa značajno povećavaju perinatalni morbiditet i mortalitet . Za sad jedini način potvrde hromozomopatija u trudnoći je citogenetičkom analizom ćelija ploda. U okviru prenatalne dijagnostike hromozomskih poremećaja rutinski se radi kultura horionskih resica, odnosno tkiva posteljice, ćelija plodove vode ili krvi iz pupčane vrpce.

Prenatalni uzorci za hromozomsku analizu dobiju se jednom od rutinskih, invazivnih tehnika (biopsije horionskih resica, placentocenteze, amniocenteze ili kordocenteze) pod kontrolom ultrazvuka. Ove procedure su pomogle da se značajno smanji broj novorođenčadi sa različitim oblicima hromozomskih poremećaja.

Najčešće indikacije za invazivnu prenatalnu dijagnostiku su: majčina dob (≥35 godina), loš rezultat skrining testova, prisutnost ultrazvučnih fetalnih odstupnja , pozitivna porodična anamneza za hromozomopatije indikacije zbog psiholoških razloga, ostalo (teratogene virusne infekcije ili izlaganje mutagenim agensima tokom trudnoće, konsagvinitet roditelja. Bez obzira na postojanje indikacije za invazivnu prenatalnu dijagnostiku, trudnica u dogovoru s ginekologom i kliničkim genetičarom donosi odluku o pristupanju invazivnom zahvatu ili bira neku od metoda neinvazivne dijagnostike, i to pošto je u potpunosti informisana o prednostima i ograničenjima dijagnostičkih testova koji se rutinski obavljaju. Značajan činilac odluke je rizik lošeg ishoda, odnosno gubitka trudnoće kao najteže komplikacije invazivnog zahvata. Kod trudnica koje imaju iza sebe više neuspelih pokušaja vantelesne oplodnje, a koje su starije dobi, odluke su vrlo teške i često usmerene na primenu neinvazivnih testova, kako bi na najmanju moguću meru svele rizik gubitka trudnoće.

Amniocenteza je najstarija i najčešće primenjivana metoda invazivne prenatalne dijagnostike i smatra se “zlatnim standardom”. Uvođenjem dugačke igle u amnionsku šupljinu materice pod ultrazvučnom kontrolom dobija se plodova voda. Nakon centrifugiranja plodove vode izdvoje se amnionske ćelije koje se mogu odmah uzeti za dijagnostiku ili se iz njih uspostavi ćelijska kultura. Nakon dve nedelje kultivisanja, ćelije plodove vode koriste se za kariotipizaciju ili za određivanje metaboličkih i razvojnih poremećaja ploda biohemijskim metodama i metodama molekularne genetike. Opšte je prihvaćeno da se za svaku nedelju trudnoće može uzeti po 1 ml plodove vode za analizu (obično se aspirira 15-20 ml plodove vode). Optimalno je vreme za izvođenje rane amniocenteze od 15. do 18. Gestacijske nedelje s obzirom na odnos ćelija ploda i tečnosti. Učestalost spontanih pobačaja kao najteže komplikacije rane amniocenteze nije do danas precizno definisana te se smatra da je rizik od spontanoga pobačaja u jednoplodnim trudnoćama nakon amniocenteze 0.5-1 % (0.3-1.5%).

Tehnika uzimanja i ispitivanja horionskih resica tj. biopsija horionskih resica (CVS, eng. chorion villus sampling) postala daleko manje opasna nego u početku primene. Izvodi se između 9. i 14. nedelje gestacije, a naziva se još i „rana placentocenteza“. Horionske resice potrebno je odmah nakon dobijanja očistiti od mogućih primesa majčinoga tkiva. Od dobjenoga materijala ploda moguće je uspostaviti kratkotrajnu kulturu ćelija citotrofoblasta (48h) ili dugotrajnu kulturu mezenhimalnih stanica (2 nedelje). Rizik je za plod i trudnoću prilikom izvođenja CVS-a 1-2% (prema nekim autorima i 2-4%), što je dvaput više nego kod amniocenteze. Osnovna je prednost uzimanja Horionskih resica pred amniocentezom mogućnost dobijanja nalaza prenatalne dijagnoze već u prvom tromesečju trudnoće, jer je za većinu biohemijskih i molekularnih analiza dovoljno 1-10 dana. Osim toga, amniocentezom se dobije mnogo manje tkiva za molekularna ispitivanja u odnosu na količinu horionskoga tkiva dobijenoga biopsijom. Ako je nakon dijagnoze potreban prekid trudnoće, verovatnije su manje komplikacije za trudnicu nego u drugom tromesečju trudnoće.

Kordocenteza (transabdominalno uzimanje krvi ploda iz pupčanika) primenjuje se ako je rizik za neku bolest otkriven nakon 20. nedelje gestacije, ako je najbolji izvor informacija vezanih za pretpostavljenu bolest upravo fetalna krv te u svim slučajevima kada se citogenetička analiza plodove vode ili horionskih resica mora ponoviti (u slučaju mozaicizma, neuspelog kultivisanja ili za potvrdu nalaza). U odnosu na plodovu vodu i horionske resice, fetalna krv omogućuje višestruka istraživanja u prenatalnoj dijagnostici. Osim toga, sama metoda može poslužiti i kao injekcija, što je otvorilo mogućnost fetalne terapije, a ne samo dijagnostike. Taj se zahvat najranije može izvesti između 18. i 20. nedelje, a nakon toga tokom cele trudnoće. U zavisnosti od nedelje gestacije i indikacija, uzima se 2-3 ml fetalne heparinizirane krvi. Osim analize hromozoma (za koju su u ovom slučaju potrebna 3 dana), indikacije za ispitivanje krvi fetusa u prenatalnoj su dijagnostici i intrauterine infekcije, određivanje krvne grupe fetusa (kod Rh imunizacije), koagulopatije, hemoglobinopatije, imunodeficijencije, trombocitopenije , neimunološki fetalni hidrops. U slučaju sumnje na intrauterinu infekciju sprovode se serološke analize na prisutnost toksoplazmoze, rubele, varicella, parvovirusa, citomegalovirusa, i to nakon 22. nedelje gestacije. Savremena tehnologija i iskustvo ginekologa, uz saradnju laboratorija, smanjili su rizike tog zahvata na manje od 1% .

Moguće komplikacije invazivnih zahvata jesu spontani pobačaji, prevremeni porođaj, krvarenja majke i ploda, kontrakcije materice, abrupcija posteljice, oticanje plodove vode, infekcije, povrede ploda i Rh imunizacija. Zbog mogućnosti Rh imunizacije, klinička je praksa kod nas i u svetu primena imunoprofilakse kod svake Rh negativne trudnice posle invazivnoga zahvata(najkasnije do 72h), ali i kod spontanoga ili indikovanog pobačaja, vanmaterične trudnoće, nakon porođaja Rh pozitivnoga deteta , u slučaju fetomaternalne transfuzije (hemoragije) tokom trudnoće.

« Nazad